U CENTRU TREBINJA TREBA PODIĆI SPOMENIK POSTRADALIM MOSTARSKIM SRBIMA!

 

Tokom rata u Bosni i Hercegovini (1992-1995) na području grada Mostara je ubijeno i nestalo blizu 470 građana srpske nacionalnosti. Preko tri stotine ubijenih su bili civili i žrtve ratnog zločina - ubijeni po logorima, nakon strahovitog mučenja i zarobljavanja i na druge načine, što je, razume se, protivno svim načelima Ženevske konvencije. Tačan broj srpskih žrtava do danas nije zvanično objavljen, žrtve nemaju centralno spomen obeležje i gotovo tri decenije su prepuštene zaboravu. 

Prema popisu iz 1991. na području Mostara je živelo 23.779 Srba i 12 768 Jugoslovena, dok je prema popisu iz 2013. ovaj broj smanjen na 4.421. Ovakav nagli pad srpskog stanovništva rezultat je genocida i etničkog čišćenja koji su temeljno planirani. Tokom poslednjeg rata, podstaknutog bezumnom idejom o stvaranju "muslimanske Bosne i Hercegovine" ubijeno je blizu 470 Srba i Jugoslovena. Najmlađa registrovana žrtva je imala godinu ipo dana, a najstarija 95 godina. Najveći broj žrtava, njih više od tri stotine ubijeno je u junu 1992. širom Mostara i doline Neretve. 

Poražavajuća je činjenica da je rušenje Starog mosta u Mostaru doživelo mnogo veću medijsku pažnju od masovnog istrebljenja srpskog naroda, silovanja žena i devojčica, strahovitih tortura u logorima...

Zbog toga bi bilo poželjno pokrenuti inicijativu da se u centru Trebinja, kao gradu gde je najveći broj prognanih mostarskih Srba pronašao trajno prebivalište, napokon podigne prikladno spomen obeležje gde bi bila uklesana imena svih srpskih civila i žrtava ratnog zločina ubijenih i stradalih tokom rata. Po uzoru na Gacko gde je podignuto veleletno spomen obeležje posvećeno svim srpskim civilnim žrtvama sa područja opštine Konjic, i Trebinje treba izgraditi spomenik žrtvama Mostara kako bi se od zaborava otrgla ova tamna stranica bolne srpske istorije. Kada već to nije bilo izvodljivo svih ovih godina u Mostaru, onda takvu ideju treba realizovati u Trebinju. 

Činjenica da jedna takva ideja nikada javno nije ni pokrenuta nažalost svedoči o nepostojanju volje ili neprepoznavanju važnosti i značaja da se stradanje srpskog civilnog stanovništva i surovi ratni zločini nad našim narodom uvrste u kulturu sećanja. 

Kada govorimo o stradanju Mostarskih Srba, navešćemo samo neke od tragičnih događaja. Dana 20. juna 1992. tokom etničkog čišćenja teško je stradalo selo Hodbina. Prema podacima iz 1991. u ovom nacionalno mešovitom selu živelo je 699 Srba i Jugoslovena, 329 Muslina, 123 Hrvata i sedmoro ostalih. U napadu jakih muslimanskih snaga na selo Hodbina  20. juna 1992. svirepo je ubijeno osam starijih civilnih lica srpske nacionalnosti, od toga sedam žena, veliki broj lica srpske nacionalnosti oteran je u logore, a ostali meštani, deca i mlađe žene su zaštitu potražili i našli bekstvom na slobodnu srpsku teritoriju. Srpska imovina je opljačkana i uništena. Srpsko groblje oskrnavljeno, a spomenici na mnogim grobovima polomljeni.

Samo pet dana ranije pripadnici tzv. Armije BiH su izvršili napad na selo Gornji Jasenjani u mostarskoj opštini, prilikom čega je ubijeno sedam civila, od čega pet žena. Nedužne žrtve su ubijene na veoma svirep način: noževima, udarcima tupim predmetom i spaljivanjem. Njihova imovina i kuće opljačkani su, spaljeni i razoreni. Od sredine juna Gornji Jasenjani su pusti i etnički očišćeni od meštana srpske nacionalnosti. Nevine žrtve su strahovito mučene i zlostavljane nakon čega su pobijene.

1) Gospava (Anto) Glavaš, 1910;
2) Rajka (Đuro) Glavaš, 1945;
3) Bosiljka (Pero) Kajgo, 1914;
4) Vasilija (Risto) Kajgo, 1923. (gluvonema od rođenja);
5) Rista (Aleksa) Mihić
6) Nada (Rajko) Stević, 1936;
7) Spasoje (Nikola) Stević, 1936;
8) Stana (Jovo) Knežić, 1922.
9) Danica (Milutin) Rajković, 1917;
10) Jovanka (Vladimir) Rajković-Joka, 1927;
11) Jovanka (Risto) Rajković, 1955;
12) Marko (Miloš) Rajković, 1921;
13) Rosa (Nikola) Rajković, 1919;
14) Sara (Stojan) Rajković, 1912;
15) Slavko (Branko) Rajković, 1951

U knjizi Miroslava Jankovića, navodi se kako su izvesni Mustafa Zlojo i Fadil Letuka upali u kuću R.G. prilikom čega su je silovali zajedno sa njenom majkom G.G. a nakon toga ih obe masakrirali. Policijska uprava /PU/ Trebinje dostavila je Tužilaštvu BiH izveštaj protiv četiri lica bošnjačke nacionalnosti čiji su inicijali M.M, M.P, M.M. i DŽ.K. zbog sumnje da su tokom 1992. godine na području Mostara počinili zločin protiv čovečnosti i ratni zločin protiv civilnog srpskog stanovništva. Oni su osumnjičeni da su, kršeći pravila međunarodnog humanitarnog prava za vreme rata u BiH, kao pripadnici takozvane Armije BiH, 15. juna 1992. godine planirali, organizovali i izvršili širok i sistematičan napad na civilno srpsko stanovništvo sela Jasenjani, opština Mostar, vršeći progon, pljačku, razaranje do temelja objekata i uništavanje i paljenje pravoslavne crkve i seoskog groblja.

Optužnica ih tereti i za učestvovanje u ubistvu sedam civila srpske nacionalnosti iz porodice Rajković, starosti od 36 do 83 godine - Slavka i njegove supruge Jovanke, zatim Danice, Marka, Rose, Jovanke i Sare. Prema nezvaničnim saznanjima Srne, izvještaj je podnesen protiv Mostaraca Muje Macića /60/ zvanog Begovac, Miralema Macića /52/, Muhameda Polčića /70/ i Džafera Kurtovića /55/. 

U avgustu 1992. Edin Sakač okrutno je ubio Evgenija Samardžića (56), dok je Smilja Radanović smrtno ranjena sa nekoliko snajperskih hitaca. Srpkinju Ilku Miletić (76) bošnjački vojnici su masakrirali sa još 32-oje hrvatskih civila u selu Grabovica a civile  Anđu Janjić (65), Šćepu i Simu Janjića bošnjački vojnici su masakrirali i zapalili u Skelanima, nakon što su ih prethodno proterali iz Mostara. U Mostaru je krajem 1993. prisilno nestala i devojka Suzana Pravica (17) rodom iz Trebinja, čije ime se i danas nalazi na listi nestalih. Gluvonemu Vasiliju Kajgo su ekstremisti ubili nakon višesatne torture a Novica Janjić, dečak od 16 godina, pokošen je rafalima na pragu porodične kuće, navodi se u knjizi Miroslava Jankovića "Mrtvi vječna opomena živima". Petra Koprivica (73) je prisilno nestala u martu 1993. a slična sudbina zadesila je i Milku Princ (72), domaćicu iz Domanovića. Ovakvih tužnih i tragičnih priča ima mnogo, i zato je važno memorijalizacijom i kulturom sećanja sačuvati uspomenu na ove nedužne žrtve kako se takvo zlo više nikada i nikome ne bi ponovilo!

U Trebinju je ne tako davno svečano otvorena spomen soba gde su postavljene fotografije poginulih boraca i pripadnika JNA koji su poginuli braneći kućni prag i svoje ognjište. U samom centru Trebinja je odavno postavljen i kompleks od nekoliko spomen ploča gde su uklesana imena svih poginulih boraca Trebinjske brigade i pripadnika JNA. 

Osim imena mostarskih žrtava, na to spomen obeležje trebalo bi uklesati i imena srpskih civila ubijenih i stradalih na području Trebinja, u periodu od 1991. do 1995. godine, budući da u gradu ne postoji nijedno spomen obeležje posvećeno stradanju srpskih civila, a njihova imena i fotografije takođe nisu postavljene ni u spomenutoj gradskoj spomen sobi. Nažalost, nisu obeležena ni mesta granatiranja iako je ta ideja davno pokrenuta. Zato i ne treba čuditi što nove mlade generacije Trebinja uopšte i ne znaju da je njihov grad granatiran niti su upoznati sa stradanjem srpskog civilnog stanovništva, ni ovde ni u obližnjem Mostaru. Takvu sliku treba promeniti jer ko  zaboravi svoju prošlost, taj nema ni svoju budućnost!

 

Gacko: Spomenik srpskim žrtvama sa područja opštine Konjic